Lista zakupów
Tradycja wspólnych bożonarodzeniowych śpiewów nie jest polska w sensie ścisłym, natomiast z pewnością to właśnie w naszą kulturę kolędowanie wrosło wyjątkowo mocno. Na przestrzeni wieków powstało wiele polskich kolęd, które wzbogaciły światowy kanon.
Znane wszystkim melodie świątecznych utworów są fundamentem ciepłej, rodzinnej i wzniosłej atmosfery tych szczególnych grudniowych dni. Warstwa muzyczna kolęd to nie wszystko: warto również poznać ich historię i teksty - najlepiej poprawne i pełne.
Trudno zacząć inaczej, skoro "Wśród nocnej ciszy" to nie tylko jedna z najbardziej znanych i lubianych, ale też jest to kolęda rozpoczynająca pasterkę. Autorstwo tekstu i melodii nie zostało nigdy ustalone, wiadomo natomiast, iż kolęda ta powstała na przełomie wieku XVIII i XIX. Po raz pierwszy opublikowana została w roku 1853 w załączniku do "Śpiewnika kościelnego", którego autorem był ksiądz Michał Marcin Mioduszewski.
Wśród nocnej ciszy - tekst:
Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi,
Wstańcie pasterze, Bóg się wam rodzi!
Czym prędzej się wybierajcie,
Do Betlejem pospieszajcie, przywitać Pana.
Poszli, znaleźli Dzieciątko w żłobie
Wszystkimi znaki danymi sobie.
Jako Bogu cześć Mu dali,
A witając zawołali z wielkiej radości.
Ach. Witaj, Zbawco z dawna żądany,
Cztery tysiące lat wyglądany!
Na Ciebie króle, prorocy czekali,
A Tyś tej nocy nam się objawił.
I my czekamy na Ciebie, Pana,
A skoro przyjdziesz na głos kapłana,
Padniemy na twarz przed Tobą,
Wierząc, żeś jest pod osobą chleba i wina.
"Dzisiaj w Betlejem" to polska kolęda, która doczekała się również wersji protestanckich i prawosławnych. Powstała w drugiej połowie XIX wieku, aczkolwiek i jej autorstwo nie jest znane. Wiadomo jednak, iż po raz pierwszy tekst opublikowany został w 1878 roku w "Śpiewniku kościelnym" polskiego misjonarza, księdza Jana Siedleckiego. Od niemal 150 lat kolęda ta cieszy się niesłabnącą popularnością - prawdopodobnie ze względu na jej jednoznacznie radosny i porywający charakter.
Dzisiaj w Betlejem - tekst:
Dzisiaj w Betlejem, dzisiaj w Betlejem wesoła nowina,
Że Panna czysta, że Panna czysta porodziła Syna.
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Maryja Panna, Maryja Panna Dzieciątko piastuje,
I Józef Święty, i Józef Święty ono pielęgnuje.
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Choć w stajeneczce, choć w stajeneczce Panna syna rodzi,
Przecież On wkrótce, przecież On wkrótce ludzi oswobodzi.
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
I Trzej Królowie, i Trzej Królowie od wschodu przybyli
I dary Panu, i dary Panu kosztowne złożyli
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Pójdźmy też i my, pójdźmy też i my przywitać Jezusa
Króla nad królami, króla nad królami, uwielbić Chrystusa
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Bądźże pochwalon, bądźże pochwalon dziś, nasz wieczny Panie,
Któryś złożony, któryś złożony na zielonym sianie.
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Bądź pozdrowiony, bądź pozdrowiony, Boże nieskończony!
Sławimy Ciebie, sławimy Ciebie, Jezu niezmierzony.
Chrystus się rodzi, nas oswobodzi,
Anieli grają, króle witają,
Pasterze śpiewają, bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Nazywana bywa królową polskich kolęd, a jej pierwotny tytuł to "Pieśń o Narodzeniu Pańskim". Tekst powstał na zamówienie księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej, a jego autorem jest wybitny ówczesny poeta - Franciszek Karpiński. Utwór powstał i po raz pierwszy został zaprezentowany w 1792 roku w Starym Kościele Farnym w Białymstoku. Melodia kolędy ulegała zmianom na przestrzeni lat, a najbardziej znana dziś wersja muzyczna prawdopodobnie wyszła spod ręki kompozytora Karola Kurpińskiego.
Bóg się rodzi - tekst:
Bóg się rodzi, moc truchleje,
Pan niebiosów obnażony!
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice Nieskończony.
Wzgardzony, okryty chwałą,
Śmiertelny Król nad wiekami!
A Słowo Ciałem się stało
I mieszkało między nami.
Cóż masz niebo nad ziemiany?
Bóg porzucił szczęście swoje,
Wszedł między lud ukochany,
Dzieląc z nim trudy i znoje.
Niemało cierpiał, niemało,
Żeśmy byli winni sami,
A Słowo ciałem się stało,
i mieszkało między nami.
W nędznej szopie urodzony,
Żłób Mu za kolebkę dano!
Cóż jest czym był otoczony?
Bydło, pasterze i siano.
Ubodzy, was to spotkało
Witać Go przed bogaczami!
A Słowo ciałem się stało,
i mieszkało między nami.
Potem królowie widziani
Cisną się między prostotą,
Niosąc dary Panu w dani:
Mirrę, kadzidło i złoto.
Bóstwo to razem zmieszało
Z wieśniaczymi ofiarami.
A Słowo ciałem się stało,
i mieszkało między nami.
Podnieś rękę, Boże Dziecię,
Błogosław Ojczyznę miłą!
W dobrych radach, w dobrym bycie
Wspieraj jej siłę swą siłą.
Dom nasz i majętność całą,
I wszystkie wioski z miastami.
A Słowo ciałem się stało,
i mieszkało między nami.
Nastrojowa polska kolęda będąca kołysanką dla małego Zbawiciela. Jej historia sięga drugiej połowy XVII wieku, ale najstarsza zachowana wersja pochodzi z 1705 roku. Była źródłem inspiracji dla wielu wybitnych polskich twórców - w tym Fryderyka Chopina. Kolęda została silnie skojarzona z polskością poprzez jej aranżacje odpowiadające bieżącym wydarzeniom z przeszłości, do których układano nowe teksty o charakterze patriotycznym. Autorstwo tekstu i melodii nie zostało ustalone do dziś.
Lulajże, Jezuniu - tekst:
Lulajże Jezuniu, moja Perełko,
Lulaj ulubione me Pieścidełko.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Zamknijże znużone płaczem powieczki,
Utulże zemdlone łkaniem usteczki.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Lulajże, piękniuchny nasz Aniołeczku.
Lulajże wdzięczniuchny świata Kwiateczku.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Lulajże, Różyczko najozdobniejsza,
Lulajże, Lilijko najprzyjemniejsza.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Dam ja Jezusowi słodkich jagódek
pójdę z nim w Matuli serca ogródek.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Dam ja Jezusowi z chlebem masełka,
włożę ja kukiełkę w jego jasełka.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Dam ja Ci słodkiego, Jezu, cukierka
rodzynków, migdałów z mego pudełka.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Cyt, cyt, cyt niech zaśnie małe Dzieciątko
oto już zasnęło niby kurczątko.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Cyt, cyt, cyt wszyscy się spać zabierajcie,
mojego Dzieciątka nie przebudzajcie.
Lulajże Jezuniu, lulaj, że lulaj
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Tekst tej polskiej kolędy pochodzi z XVIII wieku, natomiast znana wszystkim doskonale melodia skomponowana została w kolejnym stuleciu. Jej żywy, marszowy charakter od razu przypadł Polakom do gustu, dzięki czemu przetrwała i jest chętnie śpiewana aż do czasów obecnych. Podobnie jak w przypadku wielu innych kolęd - autorzy tekstu i muzyki nie są znani z imienia i nazwiska.
Pójdźmy wszyscy do stajenki - tekst:
Pójdźmy wszyscy do stajenki,
Do Jezusa i Panienki:
Powitajmy maleńkiego,
I Panienkę Matkę jego.
Witaj Jezu ukochany,
Od Patriarchów czekany,
Od Proroków ogłoszony,
Od narodów upragniony.
Witaj dziecineczko w żłobie;
Wyznajemy Boga w tobie,
Coś się narodził tej nocy,
Byś nas wyrwał z czarta mocy.
Witaj Jezu nam zjawiony,
Witaj dwakroć narodzony,
Raz z Ojca przed wieków wiekiem,
A teraz z matki człowiekiem:
Któżto słyszał takie dziwy,
Tyś człowiek i Bóg prawdziwy,
Ty łączysz w boskiej osobie,
Dwie natury różne sobie.
Tyś świat stworzył, a świat ciebie
Nie poznał, mając wśród siebie:
Idziesz dla jego zbawienia,
On ci odmawia schronienia.
Za to u świata ubogich,
Ale w oczach twoich drogich,
Pastuszków którzy czuwali
Wzywasz by cię przywitali.
O szczęśliwi pastuszkowie!
Któż radość waszą wypowie:
Czego Ojcowie żądali,
Wyście pierwsi oglądali.
Obietnica w raju dana,
Dziś została wykonana:
Boże! jakżeś miłosierny,
W darach hojny, w słowach wierny.
Takeś świat ten umiłował,
Iżeś Syna nie żałował:
Zesłałeś go na cierpienia,
Od samego narodzenia.
O Jezu nasze kochanie,
Czemu nad niebios mieszkanie,
Przekładasz nędzę, ubóstwo,
I wyniszczasz swoje Bóstwo.
Miłości to twojej dzieło,
Z miłości początek wzięło:
Byś nas zrównał z Aniołami,
Poniżasz się między nami.
Spraw to Jezu Boskie dziecię,
Niech cię kochamy nad życie:
Niech miłością odwdzięczamy
Miłość której doznawamy.
Święta Panno twa przyczyna,
Niech nam wyjedna u Syna;
By to jego narodzenie,
Zapewniło nam zbawienie.
W narodowym dorobku Polaków znajduje się sporo powyżej stu utworów świątecznych, z których wiele nie przetrwało w zbiorowej świadomości do dziś. Teksty polskich kolęd ulegały zmianom i być może będą nadal. Tradycja kolędowania wcale nie gaśnie - jest elementem łączącym różne sposoby spędzania tych wyjątkowych dni. Święta Bożego Narodzenia trudno sobie wyobrazić bez towarzyszących im melodii kolęd, których różnorodność jest również ich siłą.
